Lat jɔ̱ɔ̱r ɛŋu?
Lat jɔ̱ɔ̱r ɛ ciaŋ. Ɛ mi tok gak kiɛ mi rep nyir, ciaŋ thil luthä, ciaŋ jiääk kiɛ lɛ̈ɛ̈ŋ mi bɛc kɛ kuic ran kɛ gua̱a̱th ëë bëë thi̱n kiɛ kɛ Kuoth in palɛ. Derɛ jiääk kɛ ram kɛl kiɛ kɛ buɔn nath.
Lat jɔ̱ɔ̱r ta̱a̱dɛ de mat thin:
- lät rietni ti jiääk online ti de nɛy kɔkiɛn jakä ɣöö bikɛ rɔ nyir kiɛ ram mi lɛ̈ɛ̈ŋ nath
- lat rietni gua̱a̱th mi duɔl nɛy ti ŋuan thi̱n kiɛ gua̱th rɔlä mi com nath kɛ kuic ciaŋä thil luthä kɛ bun nath kɛ kuic bilä pua̱a̱nykiɛn kiɛ Kuoth in pal kɛnɛ
- gɔa̱r thurɛni ti reep nyi̱r kä com nath kɛ biɛl pua̱a̱nynikiɛn kiɛ buɔ̱n pali ji ŋa̱thä
Rɛy Bik-tö-ria, Ŋut 2001 mi Luth Biɛl Pua̱a̱nyni Nath kɛnɛ Pali Ji Ŋäthä gaŋɛ lat jɔ̱ɔ̱r. Derɛ nath gaŋ kɛ lat jɔ̱ɔ̱r kɛ kuic biel pua̱a̱nynikiɛn kɛnɛ Kuoth in pal kɛnɛ gua̱a̱th ɔ cɛ tuɔk thi̱n gua̱a̱th matdä nath. /Cɛ lat jɔ̱ɔ̱r kum kɛ kuic ji bumni, wut kiɛ ciek kiɛ ta̱a̱ däpädɛ.
Lat jɔɔr ɛ mi göl kä dääk nath kɛnɛ lät ciɛŋä leerä mi jiääk
Dääk nath ɛ ɣöö ciɛŋi raan kɛ ciaŋ mi jiäk kiɛ ciaŋ thil päärä kɛ ɣöö ciaŋ ran gaŋ kɛ jɛ ɛ ŋut (cetkɛ, run dieth, ji bumni kiɛ ciaŋ min nyoth ɣöö ɛ ji̱n wut kiɛ ciek).
Lät ciaŋ leerä mi jiääk ɛ ciaŋ mi koki raan tɔ̱ɔ̱c mi /cɛ nhɔk mi jak raan kɛ ɣöö bɛ ca̱r ɛ jiäk, kɛ ciaŋ jiäk kiɛ mac raan kɛ cuɔŋdɛ. Mɛmɛ amäni, ta̱a̱ ruac lɛɛŋä kiɛ thiecni ti ca rɔ lot kɛ kuic tëëkä ram mi dɔdiɛn cetkɛ ɣöö dɔŋ /cɛ dap.
Kɛ Equal Opportunity Act 2010 jakɛ ciaŋ däkä kɛnɛ mi kuki raan tɔ̱ɔ̱c mi /cɛ go̱r mi gua̱c kɛ ŋut mi cɛ tuɔk rɛy ciëëni tin te kɛ tëk mi ŋäckɛ (cetkɛ, gua̱a̱th la̱t, duel gɔ̱rä kɛnɛ rɛy thuɔk).
Thiec kɛ lök latdä jɔ̱ɔ̱r kɛ ga̱ŋdɛ rɛy Bik-tö-ria
Ruac thukä kɛnɛ ciaŋ rikni kä nɛy tin ca Kuany kɛ thiecni kɛ ɣöö de lat jɔ̱ɔ̱r lök idi kɛ lätni ŋutni kä Bik-tö-ria. Mɛmɛ kɛ nɛy tin ca kuany ala tha̱a̱ŋ nɛɛni ti lät kä Palɛmɛn Kumɛ Bik-tö-ria.
Nɛy ti ca Kuany cikɛ thiec kɛ ti diaal tin ca jak ala tha̱a̱ŋ thiecni. Nɛy ti ca Kuany cikɛ wargakni ti 62 jek tee ca ja̱k kɛnɛ wargakni da̱ŋ 11 te ca nyɔk kɛ jäkni. Cɛ ni̱n da̱ŋ Bärɔw naŋ kɛ ɣöö ba liŋ ɛ nɛy diaal tin te kä Mɛlbuɔn, ram mi te thi̱n kɛ puɔnydɛ kɛnɛ nɛy tin guic kä bidiöö.
Nɛy ti ca Kuany cikɛ lääri kam raar kɛ Ga̱ŋ lo̱kä lat jɔ̱ɔ̱r (la̱t läärä) kɛ cäŋ kä 3 kä pay Diɔk 2021.
La̱t lääri ca jek ɛn ɣöö lat jɔ̱ɔ̱r te thi̱n ɛlɔ̱ŋ kä Ji Bak-tö-ria ti ŋuan, amäni naath:
- ti te kɛ ciɛŋ ti gööl kɛnɛ thuk ti gööl gua̱a̱th ëë bekɛ thi̱n
- kɛ buɔn Ji pali ŋäthä
- ram mi ca laar i Aboriginal kɛnɛTorres Strait Islander
- ram mi ca laar i ɛ LGBTIQ+
- kɛ kuic ji bumni
Lat jɔ̱ɔ̱r tuɔkɛ rɛy duel gɔ̱rä, ŋari kurɛni piɛny, gua̱a̱th lätni, lät kɛnɛ online.
La̱t lääri ca ruacni ti luɔt kɛ rɔ gɔa̱r piny ti 36 kɛ ɣöö ba Bik-tö-ria jakä bum kɛ ga̱ŋ lo̱kɛ lat jɔ̱ɔ̱r. Tha̱a̱ŋ ruacni tëë ca nhɔk cakɛ mat thi̱n:
- Ga̱ŋ lökä la̱tdä jɔ̱ɔ̱r ca rep ɛ wä nhiam kä ɛ mi leny biɛl pua̱a̱ny ran kɛnɛ pal ji ŋäthä (cetkɛ gaŋ lätdä jɔ̱ɔ̱r kɛ kuic kä ɣöö ɛ jin wut kiɛ ciek kɛnɛ /kiɛ tut kiɛ ŋuɔt, kɛnɛ min nyoth ɣöö ɛ jin wut kiɛ ciek kiɛ la̱t ruac mi jiëëk kɛ ɣöö ɛ jin wut kiɛ ciek, ciaŋ kɛ̈ ɣöö ɛ jin tut kiɛ ŋuɔ̱t kɛnɛ/kiɛ /ciɛ jin tut kiɛ ŋuɔ̱t, Ji bumni kɛnɛ juey HIV/AIDS kiɛ ram mi te kɛ ciɛŋ ti cet kɛ tɔ).
- kɛ ka̱a̱th tin jakɛ ciaŋ kä kuiy kɛ kuic nath kɛnɛ la̱t jɔ̱ɔ̱r kɛ ciaŋ la̱tni jiääkni
- Nyuuthni Nazi /cakɛ lo̱k i bakɛ nyoth gua̱a̱th mi te nɛy diaal thi̱n
Luɔc Kumɛ
Kä Kumɛ Bik-tö-ria cɛ luɔc kɛ lääri tëë ca nhɔk. Kumɛ lua̱kɛ kiɛ kɛ luäk-rɛy-lätni ti 34 tëë ca lar rɛy lääri ti 36 tëë ca nhɔk i ba la̱t.
Ɛntäämɛ Kumɛ lätdɛ kɛ duɔ̱ɔ̱p mi gɔaa mi bɛ gɛr ni ŋɔak. Tha̱a̱ŋ lääri tëë ca nhɔk göörkɛ ɣöö de Kumɛ ŋut gɛr. Nɛy ti ŋuan görkɛ ɣöö ba cär mat Kɔmieniti kä Bik-tö-ria, cetkɛ bun kɔmieniti tin ca ciɛŋ ɛ jiääk kɛ lat jɔ̱ɔ̱r. Tha̱a̱ŋ nath gör kɛn ɣöö bikɛ ca̱r a gɔaa kɛ dääk ciaŋä Cuŋni.
Kä Kumɛ lökɛ nɛy ti Da̱a̱kɛ Naath kɛ biɛl pua̱a̱nynikiɛn kä jɛn bɛ ŋut mi pay tuɔk rial ikä kä Bik-tö-ria kɛ lökɛ Dääkä kɛ biɛl pua̱a̱nyni nath. Rial ikä kɛ Lök Da̱a̱kä kɛ biɛl pua̱a̱ny Nath bakɛ la̱th lät kɛ kuic thiecä kɛ lääri tin ca nhɔk.
Kumɛ bɛ ŋut ti pay tuɔk la̱t ti bi nyothni Nazi pen ɣöö bakɛ nyuɔ̱th nath kɛ duɔ̱p mi gɔaa mi bikɛ ga̱k raar. Mɛmɛ bɛ ruac mi thuɔk jak kä raar ɛn ɣöö Bik-tö-ria thilɛ jɛ palikä kɛ nɛy ti nyothkɛ nyuuthni ti te kɛ mat kɛ ca̱r Nazi. Thilɛ mi lotdɛ mi pɛn ɛ kiɛ cuer kɛ nyothni tëë wal kɛ pal ji ŋäthä, ciaŋ ciɛŋni wec kɛnɛ gɔɔy cäätdä kɛ te wal.
Kä Kumɛ bɛ ruac kɛ ji Bik-tö-ria tin la Ji Juudh, Ji Hindu, Ji Budith, kɛnɛ Jian kɔmieniti, tin kɔkiɛn tin te rɛydiɛn, kɛ ɣöö ba ŋut ɛmɛ la̱t.
Kumɛ ŋäcɛ gɔy ciaŋ ciɛŋni kɛnɛ gua̱a̱th ëë tuɔk nyuuth Swastika thi̱n kɛ kuic Ji Hindu kɛnɛ tha̱a̱ŋ ji palä ŋäthä kɔmienitini tin kɔkiɛn, amäni Ji Budith kɛnɛ Jian kɔmieniti.
Kɛ kuic nɛɛni titi tin la kɔmieniti pali ji ŋa̱thä, nyuuth Swastika /ciɛ mi ca gɔ̱r kärɔa rɛy gua̱a̱th pali ji ŋäthä duundɛ ɣöö kɛ tha̱a̱ŋ guäthni la të raar ɛ jɔc ciëëŋnikiɛn kɛnɛ gua̱a̱th pali nyuurädiɛn ala mi nyoth puɔth kɛnɛ mal. Gɔaa ɛlɔ̱ŋ ɛn ɣöö bi te kɛ ŋäc mi rɔ̱ŋ kɛnɛ bi te kɛ ŋäc kɛ dääk kam nyuuthä mɛmɛ kɛnɛ min cɔl Nazis jɛ i nyuuth Hakenkreuz. kɛ kuic Hakenkreuz ŋiecɛ nath kɛ ɣöö bi nyir däk piny rɛy nath kɛnɛ gak. Nyuuth Nazi Hakenkreuz, la tha̱a̱ŋ nyuuthnikɛ ti ŋuan ɛ jɔc ti cäät kɛ nyuuthni swastika, diew kɛ jɛ ɛn ɣöö /ca kɛ bi nho̱k i bakɛ guic.
Kɛ ciaŋ lätni ŋutni, banɛ lät kɛɛl kɛ bööth kɔmieniti kɛnɛ bun nath tin cuc kɛ rik kɛ ɣöö ba la̱t mi thuɔk kɛnɛ ɣöö ba ciɛŋ pali ji ŋa̱thä kam raar kɛnɛ ciaŋ ciɛŋni nath ti la̱tkɛ kä kɔmieniti titi thilɛ ciaŋ mi jiääk mi ba jek ɛ kɛn i kɛ ɣöö ca nyuuthni Nazi Hakenkreuz pen ɣöö bakɛ ŋiec.
Luäk nɛy ti ciaŋkɛ jiääk kɛ lat jɔ̱ɔ̱r
Kɛ riɛk mi rup-rup, ni ciaŋ cɔl polith kɛ baŋ kä diɔk (000).
Ji̱n mi te rɛy cärädu i cuɔ̱c kɛ ji kɛ lat jɔɔr, deri yɔat:
- Victorian Equal Opportunity kɛnɛ Human Rights Commission
Luäk kɛ ɣöö ba min lo̱ki thuk kɛ biɛl pua̱a̱nyni kiɛ lat jɔ̱ɔ̱r pali ji ŋätha̱. Lat min lo̱ki online kɛ ŋɔak kɔmieniti kiɛ ruacni kɛ VEOHRC kɛ tɛlɛpoon 1300 292 153 kie imëël enquiries@veohrc.vic.gov.au - Victorian Legal Aid
kämɛ naath lääri baaŋ kɛnɛ luäk kɛ kuic ŋutni. Yɔt: 1300 792 387 kiɛ guil legalaid.vic.gov.au - Victorian Aboriginal Legal Service
Kämɛ naath luëk mi thuɔk kɛnɛ lääri kɛ nɛy ti la Aboriginal kɛnɛ Torres Strait Islander tin cieŋ kä Bik-tö-ria. Yɔt: 1800 064 865 kiɛ vals@vals.org.au - Thi̱i̱k Mi̱i̱tä
Te luäk thi̱n + baaŋ kä nɛy tin ŋa̱ckɛ ŋɔani LGBTIQA. mocɛ naath kɛ luäk kɛnɛ nɛy diaal ti ca jak kä LGBTIQA + Ji Bik-tö-ria, cieemänikiɛn kɛnɛ määthnikiɛn. Yɔ̱t 1800 729 367, imëël support@rainbowdoor.org.au kiɛ jak niɛ kɛ 0480 017 246 - QLife
Mocɛ Ɣo̱thtɛrɔlia kɛɛliw kɛ LGBTQIA + luäk la̱t kɛ̈ɛ̈l kɛnɛ jak ni nɛɛni tin görkɛ ruac kɛ kuic rikni ti ŋuan amäni ciaŋ tɔ̱ɔ̱cä, mi nyoth ji, wut kiɛ ciek, pua̱ny, cär, kiɛ mar. Yɔ̱t 1800 184 527 kiɛ guil qlife.org.au - Luäk kɛ läär däkä bili pua̱nyni nath
Kämɛ naath luek kɛnɛ duɔ̱ɔ̱p nyuuthä kɛ kuic gan kɛnɛ diethkiɛn/yuɔ̱p kɛ duɔ̱p in laar riɛk mi pay tuɔk kɛ dääk biɛli pua̱a̱ny nath kɛnɛ ciaŋ jiääk kɛ ji pali ŋäthä kiɛ ciaŋ däkä kä duel gɔ̱rä Kumɛni diaal kä Bik-töria. Yɔ̱t: 1800 722 476 kiɛ report.racism@education.vic.gov.au - Thuk duɔ̱p Ji Bumni (Bik-tö-ria)
Kämɛ laari kɛnɛ mat luëkä muktäpni luäk tin de nɛy ti cieŋ ala ji bumni luäk tin ciaŋkɛ ɛ jiäk kä /cakɛ ciɛŋ kɛ ciaŋ mi päär. Guil disabilitygateway.gov.au/legal/advocacy/vic - Luäk diethni gan
Kämɛ dieth gan kɛnɛ yuɔ̱p luek kɛnɛ luäk kä nɛy tin te kɛ ŋäc mi rɔ̱ŋ kä luek comä kɛ 8am ɛ wä kä wädäär, ni̱n 7 kä juɔk amäni cäŋ ni'ni lɔ̱ŋä wec. Yɔ̱t 13 22 89 - Muktäp kuäär kɛ ciaŋ gɔɔyä
Luɔ̱c kɛ gak kɛ kuic kuethni kä online. De lääri lat kɛ ciaŋ in wä kɛɛl kɛ ruacni kuethni tin la jakɛ, thurɛni kɛ yäri ciötdä ran amäni mi jiääk kɛnɛ muc riɛk esafety.gov.au/report - Luäk tëkä
Tho̱pɛ luäk rikä kɛ thaakni 24 kɛnɛ la̱t gaŋ kä ɣöö /ci raan rɔdɛ mi näk. Yɔ̱t 13 11 14. - Luäk gan
Tho̱pɛ lät comä kä ŋuɛ̈tni kɛ thaakni 24 kɛ run 5 ɛ wä kä run ti 25 dieth. Contact 1800 551 800 kiɛ counsellor@kidshelpline.com.au - Victorian Aboriginal Community Controlled Health Organisation (VACCHO)
Tho̱pɛ luek kɛnɛ lääri ti ŋuan ti ca la̱t kɛ kuak kɛnɛ duɔ̱p in ruac kɛ kuic Aboriginal kɛnɛ Torres Strait Islander. Yɔ̱t: 03 9411 9411 kiɛ guil vaccho.org.au - Luäk wutni kä Ɣo̱thtɛrɔlia
Tho̱pɛ luäk kɛ thaakni ti 24, luäk, jäkni kɛnɛ luek comä lätni kɛ wutni. Yɔ̱t 1300 789 978. - Gör Na̱k ran kɛ rɔdɛ Cɔli ji Lät jɔk
Tho̱pɛ luek kɛ thaakni ti 24 kɛ ɣöö bɛ raan gaŋ kɛ näkdɛ kɛ rɔ kɛnɛ juey wec. Luäk te thi̱n kɛ tɛlɛpoon online kɛnɛ bidiöö kä nɛy diaal ti ca moc kɛ rik kɛ cär kä ɣöö de raan rɔdɛ näk. Yɔ̱t 1300 659 467. - Polith Bik-tö-ria
Luäk rikä mi rup-rup, amäni gua̱a̱th in ca ji moc kɛ riɛk thi̱n kɛ kuic biɛli pua̱a̱ny nath kɛnɛ lat jɔ̱ɔ̱r ji pali ŋäthä kiɛ kuethni, kɛnɛ ɣöö yɔ̱t baŋ ni kä diɔ̱k (000). Mi go̱o̱ri ŋäc mi di̱i̱t kɛ ɣöö de Polith Bik-tö-ria riɛk in jiääk luäŋ kɛ gaŋ idi police.vic.gov.au/prejudice-and-racial-and-religious-vilification - Muktäp Beyond Blue
Tho̱pɛ luek kɛ thaakni ti 24 kɛ kuic nɛɛni tin diɛr, wuɔthkiɛn nyuɔɔn kɛnɛ ɣöö de raan rɔdɛ näk näk. Yɔ̱t 1300 224 636. Beyond Blue bä tëë kɛ kuak ti cɛ rial ikä kɛ kuic nɛɛni ti la Aboriginal kɛnɛ Torres Strait Island - Muktäp Headspace
Tho̱pɛ lääri kɛnɛ luäk kɛ kuic juey wec kɛnɛ gɔɔy pua̱a̱nynikiɛn. Yɔ̱t 1800 650 890. Headspace bä tho̱pɛ Headspace bä tho̱pɛ kuak kɛ kuic nɛɛni ti la Aboriginal and Torres Strait Islander - Copɛ naath kɛ luäk
Tho̱pɛ luäk kɛ juey wec riɛk kä nɛy ti te runkiɛn piny runi ti 25 - Blue Knot Foundation
Blue Knot Foundation lua̱kɛ nath baaŋ, kɛ luäk comä kä nɛy ti ŋa̱ckɛ ŋɔɔani kɛnɛ nɛy tin la ji bumni ti ca jakä thi̱n, ɛ cieemänikiɛn kɛnɛ yuɔ̱pkiɛn. Yɔ̱tni kɛ 1800 421 468 (9am-6pm AEDT kɛ jiɛc la̱t a we kä Dhieec lätni, 9am-5pm AEDT kɛ Ba̱kɛl Lätni, Cäŋä Jio̱l kɛnɛ ni̱n lɔŋä). Ji̱n mi ɛ jin miŋ, kiɛ da̱k lieŋdu kiɛ da̱k ruacdu, cɔl National Relay Service kɛ 133 677 kɛnɛ ɣöö tho̱pni 02 6148 1468 ala nɔmber in gööri i bi yɔ̱t. Luɔ̱c thuɔk derɛ thiec - La̱tdɛ kɛɛl kɛ gaat ti ji bumni
Tho̱pɛ lääri, luäk kɛnɛ luëk kɛ kuic cieŋni gan tin te kɛ bum rɛy Bik-tö-ria. Yɔ̱t (03) 9880 7000 kiɛ guil acd.org.au - Ciaŋ ciɛŋni kɛ duth
Ca lät kuakni kɛ online cakɛ la̱t kɛ kuic nɛɛni tin la Aboriginal and Torres Strait Islander kä di̱t ruac ɛmɛ kɛ muɔŋ kɛnɛ ciaŋ puɔlä wuɔthnikiɛn. Mɛmɛ matdɛ wɛbthat, apps, podcasts, bidiöö muɔŋ rɛy jiɔam, kɛnɛ com luëkä online. Yɔ̱t (08) 9370 6336 - Pɛ̈th kɛ Ciaŋ Gɔyä mi Bum
Mocɛ Bik-tö-ria kɛɛliw kɛ luäk kɛ 24/7 kɛ luäk ciaŋ muɔŋä kɛnɛ ca̱r ciaŋä malä kɛ kuic nɛɛni itn la Aboriginal kɛnɛTorres Strait Islander. Yɔ̱tni 1800 95 95 63, imëël ysns@vahs.org.au kiɛ guil vahs.org.au/yarning-safenstrong/
Downloadable factsheet
Updated